«ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ
ΚΗΠΟΙ» ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Κόντος
Κωνσταντίνος[1], Τζιμίτση Αλεξία[2], Χατζίδου Στεργιανή[3],
Θεοδωροπούλου
Νίκη[4], Αμπαρτζίδης Θεόδωρος[5], Στρατάκος Αριστείδης[6], Σπυράτου
Σταματίνα[7]
Η ζωή του ανθρώπου στις μεγαλουπόλεις πολιορκείται από γκρίζο χρώμα, γρήγορους ρυθμούς και διαρκείς
θορύβους που δημιουργούν stress
επηρεάζοντας συστηματικά την ψυχική του διάθεση και τη δυνατότητα
αυτοσυγκέντρωσής του.
Παράμετροι του συγκεκριμένου φαινομένου
αποτυπώνονται και στο εργασιακό περιβάλλον, όπως αποδεικνύει μελέτη του Πανεπιστημίου
του Μίσιγκαν συμπεράσματα της οποίας δημοσιεύονται στο περιοδικό
«Ρsychological Science». Ειδικότερα, στον τομέα της υγείας και στους
πολυσύνθετους χώρους των Νοσοκομείων, η ποιότητα νοσηλείας καθώς και η ποιότητα ζωής ασθενών και εργαζομένων
εκπορεύεται εκτός από τις παρεχόμενες
υπηρεσίες και από παραμέτρους του περιβάλλοντος χώρου.
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια διαμορφώνεται ένα
αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των νοσηλευόμενων
ασθενών, μέσα από τη διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος νοσηλείας και
την εφαρμογή εναλλακτικών τρόπων θεραπείας, πτυχή των οποίων αποτελούν οι «θεραπευτικοί κήποι».
Συχνά στην ψυχική υγεία και όχι μόνο, η "περίθαλψη" δεν είναι συνώνυμη με
την πλήρη αποκατάσταση της υγείας του ασθενούς, αλλά αποτελεί μια διαδικασία βελτίωσης της ποιότητας της ζωής του, που μπορεί να
σημαίνει την ανακούφιση από τα συμπτώματα
της νόσου σε μία σοβαρή, χρόνια και πολλές φορές ανίατη κατάσταση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η
ποιότητα ζωής για τον πάσχοντα είναι ανεκτίμητη.
Από μια άλλη
προοπτική, ο εργαζόμενος στον χώρο της ψυχικής υγείας επιδιώκει την ελάττωση
της συναισθηματικής του φόρτισης σ’ ένα δύσκολο χώρο εργασίας που εκ των πραγμάτων αναλώνει το 1/3 της
καθημερινής ημερήσιας ζωής του.
Ως εκ τούτου, καινοτόμες εφαρμογές όπως οι «θεραπευτικοί κήποι» μπορούν ως συνεργοί να
αποδώσουν μια προοπτική για γρήγορη ανάρρωση, ευχάριστη εργασία και μείωση του λειτουργικού κόστους στους
φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΡΟΜΗ & ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
Αρχικά παραδείγματα
κήπων που σχεδιάστηκαν με σκοπό την ενδυνάμωση της εσωτερικής αρμονίας
αποτελούν οι ιαπωνικοί Κήποι Zen και οι Κήποι του Τσαγιού. Ο Zen Garden
εμφανίστηκε μεταξύ του 1185 και 1333 στην τελευταία περίοδο των Kamakura
(Nitschke,
1993) και αποτελούσε το
επίκεντρο του φιλοσοφικού στοχασμού. Αντίστοιχα με τους κήπους της Ανατολής,
στη Δύση ο Μοναστηριακός κήπος αποτελεί στοιχείο των κοινοτήτων στην περίθαλψη(Warner, 1995).’Εκτοτε, οι
«θεραπευτικού κήποι» ξαναεμφανίζονται τη δεκαετία του 1970 όταν το ενδιαφέρον της ψυχολογίας στρέφεται στην
επίδραση του περιβάλλοντος στην ανάρρωση του ανθρώπινου οργανισμού από
ερευνητές όπως οι Hartig, Parsons & Ulrich.
Στην «αρχιτεκτονική τοπίου» το
επιστημονικό ενδιαφέρον για τους «θεραπευτικούς κήπους» ξεκινά το 1990, με
άρθρα σε περιοδικά αρχιτεκτονικής διακόσμησης όπως το Landscape Architecture,
Landscape Design και ιατρικού περιεχομένου
όπως το The American Journal of Alzheimer's Disease και το Environment & Behavior.
Η πρώτη επαφή με
τους «θεραπευτικούς κήπους» ξεκινά στην Αγγλία το 2000 με τον σχεδιασμό ενός
κήπου για «αισθήσεις», που απευθυνόταν σε άτομα με προβλήματα όρασης. Τέλος, στη
δεκαετία που διανύουμε, η έρευνα επικεντρώνεται στα οφέλη συγκεκριμένων
ομάδων ασθενών όπως παιδιά, άτομα τρίτης ηλικίας, ψυχικά πάσχοντες και άτομα με
σοβαρές και χρόνιες ασθένειες.
Σήμερα, η ιδέα των «θεραπευτικών
κήπων» στα νοσοκομεία αποτελεί μια καινοτόμο προσπάθεια βελτίωσης του
νοσοκομειακού περιβάλλοντος όχι για αισθητικούς λόγους αλλά για την
αντιμετώπιση της ασθένειας, καθώς αποδίδουν κατευναστικές, χαλαρωτικές,
επανορθωτικές και γενικότερα ιδιαίτερα
ευεργετικές επιδράσεις στην πλειονότητα των χρηστών.
Η
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στον τομέα της υγείας γενικά, εξαίρεση αποτελούν ελάχιστα νοσηλευτικά ιδιωτικά ιδρύματα που
έχουν αναπτύξει έναν καλαίσθητο εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο.
Τα Ελληνικά δημόσια Νοσοκομεία
υστερούν καθώς προβλήματα εξωτερικών χώρων εντοπίζονται:
α)στην πρόσβαση: έλλειψη υποδομών εξυπηρέτησης της εσωτερικής κυκλοφορίας (ΑΜΕΑ, ασθενών,
επισκεπτών, πελατών, κ.λπ)
β)στην έλλειψη εκτεταμένων φυτικών όγκων:
αδυναμία
ύπαρξης χώρων χαλάρωσης και ηρεμίας
γ)στη λανθασμένη επιλογή φυτικών
ειδών: επιλογή αλλεργιογόνων φυτικών ειδών, ειδών με ακανθώδη στελέχη ή δηλητηριώδεις
καρπούς κ.λπ.
δ)στα ακατάλληλα δομικά υλικά: που για λόγω μείωσης του
κόστους παρουσιάζουν λειτουργικές και
αισθητικές αδυναμίες (Γιδαράκου, 2008).
Ειδικότερα, στον τομέα της ψυχικής
υγείας, παρά του ότι δεν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο αξιοποίησης του
περιβάλλοντος χώρου, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (Ψ.Ν.Θ.) η δόμησή
του μέσα στο φυσικό περιβάλλον ευνοεί τις καινοτόμες δράσεις που ήδη
υλοποιούνται (π.χ. compost,
βιολογικά προϊόντα κ.α.) και παρέχει δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησης του
περιβάλλοντος χώρου.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η δημιουργία «θεραπευτικών
κήπων» στα νοσηλευτικά ιδρύματα, σχεδιαστικά εξυπηρετεί και ανταποκρίνεται στις
ανάγκες, δύο διαφορετικών επιπέδων:
Α. Στη
δημιουργία ενός «θετικού περιβάλλοντος
στα νοσηλευόμενα άτομα» και
Β. Στη δημιουργία
μιας «πράσινης όασης» στον φορτισμένο εργαζόμενο
Οι ηρεμιστικές τους επιδράσεις
στις δομές υγείας τεκμηριώνονται από πολλούς ερευνητές τόσο για τους ασθενείς
όσο και τους εργαζόμενους (Gunzburg H.
& Gunzburg A.,
1973). Στα αποτελέσματα των ερευνών
επισημαίνεται η διάθεση αύξησης της αντοχής και ανεκτικότητας των εργαζομένων στους χώρους υγείας, αλλά και η σωματική και ψυχολογική βελτίωση των πασχόντων, μετά από άσκηση ελαφράς
πνευματικής πίεσης στο περιβάλλον ενός «θεραπευτικού κήπου» (Parsons et all,
1998).
Η χρήση των «θεραπευτικών
κήπων» στις δομές ψυχικής υγείας καλύπτει
διάφορες προκλήσεις, καθώς προσφέρεται σε ασθενείς με διαφορετικές
ανάγκες, ικανότητες και ποικίλους τρόπους χρήσης (κοινωνικοποίηση, άσκηση,
ψυχαγωγία, εργοθεραπεία, ενδυνάμωση ικανοτήτων,
θεραπεία, ανάρρωση).
Από μια άλλη προοπτική, η
αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος με «θεραπευτικούς
κήπους» μπορεί να αποτελέσει διέξοδο στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά
πασχόντων καθώς προσφέρει ταυτόχρονα
θεραπεία και εργασία, η οποία σ’ ένα οργανωμένο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών,
μπορεί να τους εντάξει στην αγορά
εργασίας.
Τέλος, οι «θεραπευτικοί κήποι»
εξυπηρετούν την αποφόρτιση του
προσωπικού από ψυχοφθόρους παράγοντες του
εργασιακού περιβάλλοντος, καθώς υπάρχουν ελάχιστες στατιστικά
σημαντικές διαφορές μεταξύ των προτιμήσεων εργαζομένων
και ασθενών (Γιδαράκου,
2008).
Συμπερασματικά, ένας προσεκτικά σχεδιασμένος
«θεραπευτικός κήπος» σε δομή που περιθάλπει «πάσχοντες» μπορεί να εξυπηρετήσει
τις ανάγκες ασθενών και εργαζομένων, να προσφέρει οικονομικά ανταποδοτικά οφέλη
(Barnhart et all, 1998), όπως μείωση
χρόνου νοσηλείας, μείωση θεραπευτικής αγωγής, μείωση επιθετικών παρεμβάσεων,
κ.λπ. και να δώσει διέξοδο στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά
πασχόντων.
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. "Capability",
1990, Landscape Design, Vol. 189, April, p.2
2. "Winning big.: ASLA Awards 1997"
Landscape Architecture, Vol. 87, No. 11,1997 pp. 42-49
3. Barnett, J., Newman, D. and Kearns, R., 2002,
“Placing private health care: reading Ascot
hospital in the landscape of contemporary Auckland”, Social science and
medicine, Vol. 55.
4. Barnhant, S., Perkins, N.
and Fitzimonds, J., 1998, “Behavior and outdoor setting preferences at a psychiatric hospital”, Landscape and Urban
5. Cooper Marcus, C. and
Barnes, M, 1999, Healing gardens: Therapeutic benefits and design recommendations, John Willey & Sons, New
York
6. Cooper Marcus, C., 2001,
“Hospital Oasis”, Landscape Architecture, Vol. 91, Νο 10, pp. 36-41
7. Cooper Marcus, C., 2006, “The gardens as a
treatment milieu”, Landscape Architecture, Vol.96, Νο 5, pp. 26-37
8. Graham, P., 1994,
"Green structures-the importance for health of areas and parks"
European regional planning 56, pp. 45-52
9. Gunzburg H. & Gunzburg
A., 1973, “Mental handicap and Physical Environment”, Bailliére tindall, London
10. Hartig T., Mang, M. & Evans, G., 1991,
“Restorative effect of natural environment experiences”, In: Environment and
Behavior, Vol. 23, No 1, January, pp. 3-26, Sage Publications Inc.
11. Kaplan, R. & Kaplan, S. (1983). Cognition and Environment: Functioning in an Uncertain World, Praeger Publishers, New York
12. Lindenmuth, G. F. and Moose, B., 1990, “Improving cognitive abilities of
elderly Alzheimer’s patients with intense exercise therapy” The American
Journal of Alzheimer’s Care & related disorders & Research, January
/February pp. 31-33
13. Nitschke, G., 1993,
Japanese Gardens, Taschen, Cologne, Germany
14. Parry-Jones, W., 1990,
"Natural landscape, psychological wellbeing and mental health" Landscape Research, Vol. 15, No 2, pp. 7-10
15. Parsons, R., Tassinary, G.
L., Ulrich, R., Hebl, M. and Grossman – Alexander, M., 1998, “The view from the
road: implications for stress recovery & immunization” Texas A & M
University, College Station. TX, USA. Journal of Environmental psychology No 18, pp.113-139, Academic Press.
16. Sachs, N., 2004, ‘Healing
Gardens”, Healthcare and Therapeutic Design Professional Practice Network, American Society of Landscape
Architects, Fall/ Winter 2004, Vol IV, no 1, pp. 2-4.
17. Sachs, N. (1999). The
Therapeutic Value of Outdoor Space in Psychiatric healthcare facilities. MLA
Thesis, University of California, Berkeley.
18. Ulrich, R., 1979,“Visual
Landscape and psychological well-being”, Landscape Research, Vol. 1, No. 1, pp.
17-23.
19. Warner, S.B. JR.
( 1995). The periodic Rediscoveries of Restorative
Gardens: 1100 to the
present. In: Francis, M., Lindsey, P. & Rice, J.S. (eds), The Healing Dimensions
of People-Planet Relations: Proceedings of a Research Symposium
(pp. 5-12). Davis, CA:
University of California, Davis, Center
for Design
Research.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ:
ΔΟΜΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ
